Inhoud
Gebiedsuitbreiding zoeken de bewoners vanaf de 11e eeuw door de lagere komgronden ten westen en noorden van Houten te ontginnen. De ontginning Wulven is zo’n gebied. Dit strekt zich uit van ongeveer Kasteel Heemstede bij de Koppeldijk tot aan het huidige bos Nieuw Wulven.
Het geslacht van Wulven is de motor achter deze ontginning vanuit de Utrechtse zijde. Het lagere deel vanuit Houten werd door Ten Goye ontgonnen. We onderscheiden de volgende deelontginningen:
| Ontginning | Uitgevoerd door | Periode |
| Wayen (Waaien) | Van Wulven | 1025 |
| Nederkamp | Ten Goye | 1025 |
| Wulverbroek | Van Wulven | 1050 |
| Oud-Wulverbroek | Van Wulven | 1125 |
| Vechterbroek | ??? | 1125 |
| De Geer of Ruemsthofstede | Ten Goye | 1125 |
Nederkamp (Rond 1025)
Nederkamp kon worden ontgonnen door een wetering te graven. Deze Dovewetering midden in het gebied voerde het water af naar de Hoon en later vanaf 1130 naar de Houtensewetering. Aan de Houtense kant keerde de Wulfse Dijk de natuurlijke afwatering van de Jutphase Stroomrug. De ontginning van de kavels begon bij de Wulfse Dijk.
Nederkamp (tegenwoordig deels de wijk De Slagen en het bedrijventerrein De Veste) is uiterlijk rond het jaar 1025 ontgonnen.1 De Nederkamp is een Houtense ontginning en viel dan ook onder het gerecht ’t Goy en Houten.
Wayen (Rond 1025)
In de eerste helft van de 11e eeuw wordt Waaien (Waijen) ontgonnen.2 Dit gebied strekte zich uit van de huidige Koppeldijk tot aan de Oud Wulfseweg. In eerste instantie liep de ontginning verder naar het westen door, maar door de Jutphase ontginning werd vanaf het jaar 1076 een deel van de Waijense verkaveling herverkaveld.3
Via de Waijensewetering werd het water afgevoerd naar een oude rijnbedding ter hoogte van boerderij De Klomp (Oude Mereveldseweg). Archeologen zien een oude Rijngeul ter hoogte van de Marsdijk in deze periode daadwerkelijk watervoerend worden.4 De ontginning komt te vallen onder het gerecht Oud-Wulven en Waijen.
Wulverbroek (Rond 1050)
Het gebied tussen de Heemsteedseweg en de Linieveste, alsmede de hoek IJsbaan / Peppelkade) is uiterlijk in het jaar 1050 ontgonnen.5 Hiervoor werd een dijk aangebracht ten zuiden van de Langeweg. Deze dijk heette de Doornkade en hield het water tegen van de Jutphase stroomrug, dat afwaterde op de Wulverbroek. De ontginning komt te vallen onder het gerecht Wulven, maar zal later uiteenvallen in meerdere gerechten. Sinds de 18e eeuw wordt er gesproken over polder Wulven.
Rond 1076 bereiken de Jutphase ontginningen het westen van de ontginningen Wulven en Wayen. Er wordt een dijk aangelegd (Heemsteedseweg en Koppeldijk) en de ontginningen van Wulven en Wayen wordt doorsneden. Hierdoor ontstaat er een betere verkaveling voor Jutphaas.
In de Nederkamp naast de Dovewetering wordt rond 1150 een houten kasteel ’t Rondeel (Kersberg) gebouwd. Het lijkt erop dat dit de uitvalsbasis was voor het bestuur van de Wulverbroek. In 1296 verschijnt verderop het stamslot van Wulven.
Nadat de eerste ontginningen gereed zijn, wordt in de 12e eeuw tegelijkertijd met de Schalkwijkse ontginning begonnen aan Oud-Wulverbroek en Vechterbroek.
Vechterbroek, Oud Wulverbroek en De Geer (begin 12e eeuw )
Het gebied ten oosten van de Oud Wulfseweg wordt in het begin van de 12e eeuw ontgonnen. Het noordelijk deel Vechterbroek vanuit Vechten, het middendeel Oud Wulverbroek vanuit Oud Wulven en het restant in het zuiden heet De Geer en wordt vanuit Houten ontgonnen.
Oud Wulverbroek
Voor de afwatering van Oud Wulverbroek werd de Oudwulfsewetering gegraven, die aansloot op de brede Waijensewetering.6 Van oost naar west werden kavels uitgezet, zodat het land droog kon vallen.
Deze ontginning is thans gesitueerd in delen van de wijken De Hoeves, De Hagen en De Weides en het Houtens deel van het bos Nieuw Wulven en de weilanden bij Oud-Wulven met boerderij Oudwulverbroek.
Vechterbroek
In Vechterbroek werd net als in Waijen een noord-zuid verkaveling aangehouden. Aan de zuidkant op de grens met de ontginning Oud Wulverbroek, wordt de Zijlgraaf gegraven, die weer op de Oudwulfsewetering afwatert. Deze polder is tegenwoordig grotendeels gesitueerd in het Bunniks deel van het bos Nieuw Wulven.
De Geer
Probleem bij deze restontginning was dat het hoger gelegen Houten en Loerik afwaterden op dit gebied. Daarom werd een nieuwe sloot gegraven; de Geersloot. Deze sloot voerde niet alleen het water van de Jutphase stroomrug af, maar ook van de ontginning De Geer. Deze ontginning is thans gesitueerd in delen van de wijken De Hoeves, Hagen, Weides en Het Centrum.
Met al deze afgravingen ontstond er behoefte aan een goede waterhuishouding. Het waterschap Vechter- en Oudwulverbroek was in 1304 het eerste waterschap in het Kromme Rijngebied. Later kreeg het laagste deel van de Wulverbroek ook een eigen waterschap.
Aan weg van Houten naar Utrecht verschijnt een mottekasteel: Oud-Wulven. Van de drie bekende kasteellocaties in het ontginningsgebied is de locatie van Oud-Wulven het hoogst gelegen en de enige die droog was voordat de ontginningen begonnen. Het is aannemelijk dat hier de basis van de Wulfse ontginning lag.
Gerechten in de ontginningen
Gedurende de ontginningen veranderde de bestuurlijke structuur. De graafschappen Utrecht en Opgooi verdwenen en er kwamen gerechten voor terug. De volgende gerechten zijn van toepassing op de ontginning Wulven:
De situatie in Wulven kan nogal complex en verwarrend zijn. Buitenstaanders halen kasteel Wulven en Oud-Wulven nog wel eens door elkaar en oude bronnen spreken over Wulverbroek, terwijl ze Oudwulverbroek bedoelen.
Noten
- Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen – Dr. C. Dekker (1983) ↩︎
- Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen – Dr. C. Dekker (1983), pag 241 ↩︎
- Houten, ontstaan en groei – J.A.M. Smits en O.J. Wttewaal (1988) ↩︎
- Houten, vindplaats VleuGel 14 AAC47 – M. van der Heiden, C.W Koot (2009) ↩︎
- Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen – Dr. C. Dekker (1983) ↩︎
- Houten, ontstaan en groei – J.A.M. Smits en O.J. Wttewaal (1988) ↩︎
Deze pagina is gewijzigd op 20 december 2025