Vanaf de late middeleeuwen verschijnen er kastelen in Houten. In eerste instantie gaat het om mottekastelen. Een motte is een kleine heuvel met daarop een kasteel. In Houten waren dit houten gebouwen. Rond de heuvel loopt een omheining van palen en een gracht. In sommige gevallen een dubbele gracht.
Van de mottekastelen zijn weinig sporen teruggevonden. ’t Rondeel is de voorloper van kasteel Wulven en de gracht is nog zichtbaar in het landschap. Andere mottekastelen stonden in ’t Goysedorp, Schalkwijk en in Oud Wulven. Halverwege de 13e eeuw wordt er in steen gebouwd. Ten Goye, Schalkwijk, Schonauwen en Wulven verschijnen.
Kasteeleigenaren raken in de 14e eeuw regelmatig betrokken bij oorlogshandelingen. Als straf werd het kasteel vernield. Sommigen werden herbouwd. Vanaf 1500 zien we dat de kastelen veranderen in buitenplaatsen. Door de komst van nieuwe wapens, waren ze niet meer onneembaar.
Rond 1800 blijken veel kastelen in slechte staat te zijn. Sommige werden opgekocht en direct gesloopt. Dit gebeurde met Wulven en deels met Schonauwen. De materialen van de kastelen waren goed te gebruiken voor andere doeleinden.
Kastelen die gedurende langere tijd een grotere betekenis hadden: Ten Goye, Wulven en Schalkwijk.
Overzicht
Op deze pagina een overzicht van de kastelen en buitenplaatsen van de gemeente Houten. Niet altijd is duidelijk wanneer sprake was van een kasteel of een buitenplaats/versterkt huis/boerderij. De vermelding Ridderhofstad werd gegeven wanneer de eigenaar ridder was geworden (adellijke titel). Het betalen van belasting was dan niet nodig.
| Blokhoven | Schalkwijk | Boerderij/kasteel |
| Blommesteyn | Honswijk | Kasteel |
| Heemstede I | Jutphaas | Kasteel* |
| Heemstede II | Houten | Buitenplaats |
| Hindelopen | Houten | Buitenplaats |
| ’t Rondeel /Kersberg | Houten | Mottekasteel |
| Leijenburg | Houten | Hofstede of buitenplaats |
| Marckenburg | Schalkwijk | Kasteel |
| Oud Wulven | Houten | Mottekasteel /Kasteel |
| Schalkwijk I | Schalkwijk | Kasteel |
| Schalkwijk II | Schalkwijk | Kasteel* |
| Ten Goye | ’t Goy | Mottekasteel /Kasteel |
| Schonauwen | Houten | Kasteel* |
| Vreedborg | Honswijk | Tijdelijk kasteelachtig bolwerk |
| Vuylcop | Schalkwijk | Kasteel* |
| Wickenburgh | ’t Goy | Buitenplaats |
| Westenstein | ’t Goy | Mottekasteel/Stenen huis |
| Wulven | Houten | Kasteel* |
| Zorgvliet | Houten | Buitenplaats |
*Ridderhofstad