Late middeleeuwen | geschiedenis Houten

1050 – 1500 na Chr.

Na de vroege middeleeuwen vallen we onder de Duitse keizer in het ‘Roomse Rijk’. Vanaf de 12e eeuw ook wel ‘Heilige Rijk’ genoemd en weer later ‘Heilige Roomse Rijk”. De Duitse keizer had zijn rijk onderverdeeld in graafschappen, hertogdommen en bisschopsdommen. De regio van Houten valt onder Het Sticht Utrecht, waar de bisschop de leiding heeft.

In de late middeleeuwen zijn er op de hogere gronden van het Houtens landschap verschillende grotere boerderijen te vinden. De namen die we kennen zijn o.a. de Loerikerhofstede en de Oostrommerhofstede.

In de stad Utrecht ontstaat vanaf het jaar 1050 een rijk kloosterleven. Er zijn uiteindelijk een stuk of vijf kapittels, waarbij die van St Marie voornamelijk de rechten over Houten bezat en waar een deel van de oogst naar toe ging. In het jaar 1101 wordt Holland voor het eerst genoemd. Holland zou de komende eeuwen regelmatig oorlog voeren met Het Sticht. Vanaf het jaar 1300 krijgen ook burgers meer macht in de stad. Ze zijn vaak georganiseerd via de gildes.

Waterhuishouding

In de elfde en twaalfde eeuw wordt het gebied ten westen en noorden van Houten ontgonnen. Ook wordt de Rijn bij Wijk bij Duurstede afgedamd. Om Utrecht weer met het Rijnsysteem te verbinden wordt tussen 1122 en 1148 de Vaartsche Rijn gegraven. In die tijd volgen ook de Schalkwijkse ontginningen die het landschap behoorlijk veranderden.

Schalkwijk ontstaat in 1136. Verschillende kerken worden in de huidige gemeente Houten gebouwd. Als tijdens storm in 1170 het zeewater tot aan de stadspoort van Utrecht staat, lijkt onze regio er weinig last van te hebben.

Gewelddadige 14e en 15e eeuw

In het begin van de 14e eeuw verschijnen er steeds vaker stenen kastelen. Vanuit kasteel Schonauwen (1300) wordt de polder Vuylcop bestuurd. Ook verschijnen er versterkte boerderijen zoals Hennesprong (1247), Overdam (1357) en Wickenburgh (1381). Steeds vaker is er sprake van de vorming van gerechten.

De edelen in de kastelen worden opstandiger en het komt tot confrontaties met het bestuur in Utrecht. Ook zijn er oorlogen met Holland en Gelre. De meeste oorlogen met Holland vinden plaats buiten de Houtense regio. Pas in 1355 valt Holland vanuit Wijk bij Duurstede Het Sticht binnen. Kastelen waarvan de eigenaar voor de kant van Holland heeft gekozen, worden door de bisschop belegerd en regelmatig afgebroken. De komst van buskruit en kanonnen zorgt voor een nieuwe fase in de oorlogsvoering. Ook een andere doorbraak in die periode is de uitvinding van de klok.

Het geweld betekende de vernietiging van de kastelen Marckenburg, Ten Goye, Wulven, Westenstein, Blommesteyn en Schalkwijk I. Enkele kastelen worden herbouwd.

Plunderingen

In 1315 plunderde Ghisebrecht Utengoye tijdens een hongersnood delen van Het Sticht. Roofridder Jan van Rhijnestein uit Cothen slaat in 1396 toe. Hij plundert het dorp Oostrum en wat hij niet mee kon nemen steektk hij in brand. In 1421 worden Houten en Loerik geplunderd door soldaten uit Gelre. Rond het jaar 1350 woedt de pest. Velen sterven.

Grensgebied

Het zuiden van de huidige gemeente Houten (Schalkwijk en Tull en ’t Waal) valt in de Late Middeleeuwen onder de Heer van Culemborg en/of Heer van Vianen. Deze steden werken samen met Holland, Gelre of vormen een vrijstaat. Houten valt onder Het Sticht en staat onder invloed van de Bisschop. Na de Arkelse oorlogen aan het begin van de 15e eeuw komt er rust in de regio.

Klimaat

Gedurende de Late Middeleeuwen is er sprake van het Middeleeuws Klimaat Optimum (1170 – 1430). Een periode waarbij de temperatuur hoger lag dan het duizendjarig gemiddelde van 9 graden. Deze periode met zachte winters en warme zomers beleefde een hoogtepunt rond het jaar 1230. Vanaf het jaar 1416 worden de winters plotseling kouder. In het jaar 1430 begint de Kleine IJstijd.

Tijdlijn

Jaartal	Gebeurtenis
±1050	Ontginningen Wulven + Waijen
±1100	Kapel Oostrum
1122	Afdamming Rijn
1126	Ontginningen Schalkwijk
1136	Ontstaan Schalkwijk
1140	Lek bedijkt
±1140	Mottekasteel Schalkwijk
±1150	Kerk Tull
1164	Kerk Schalkwijk
1233	Doorbraak Lekdijk
±1240	Kasteel Schalkwijk I
1247	Versterkte boerderijen
1261	Kasteel Schonauwen
1296	Kasteel Wulven
±1300	Veerverbindingen Lek
±1300	Vuylcop gebouwd
1304	Slag met Vlamingen bij Lek
1317	Belegering kasteel Ten Goye
1338	Kerk ’t Waal
1342	Grote overstroming
1350	Pest
1353	Oorlog Jan van Arkel IV
1374	Extreem grote overstroming
1381	Wickenburgh gebouwd
1396	Oostrum geplunderd
1400	Kapel ’t Gooi wordt kerk
1401	Arkelse oorlogen (tot 1412)
1417	Kerk Honswijk verwoest
1421	Houten/Loerik geplunderd
1430	Start Kleine IJstijd
1496	Overstroming Lekdijk

Inhoud middeleeuwen

^{Deze pagina is gewijzigd op 22 april 2023}