De Nieuwe Hollandse Waterlinie loopt door het westen en lagere deel van de gemeente Houten. De linie is in de 19e eeuw ontworpen en werd tot aan de Tweede Wereldoorlog regelmatig aangepast.
De bedoeling van de waterlinie was het inunderen van grote stukken laaggelegen land, waardoor de oprukkende vijand uit het oosten zou worden geweerd. De waterstand zou dan zo’n 40 centimeter bedragen. Deze waterstand is te hoog voor mensen en paarden en te laag voor boten. Door de voortschrijdende techniek werd de waterlinie constant verbouwd tot in 1940 aan toe.
De ontwerpers zagen in eerste instantie Frankrijk als de oprukkende vijand. Vanaf 1870 werd Duitsland gezien als de potentiële vijand. Uit een spionagerapport van de Duitsers, blijkt dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1914 een afschrikwekkend effect had, waardoor de Keizer Nederland links liet liggen.
Aanleg
Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie werden kanalen aangelegd, forten gebouwd en werd de Kromme Rijn afgesneden. Dit alles onder uitvoering van het ministerie van Oorlog. Het zuidelijk deel van de waterlinie in Houten werd onder water gezet vanuit Fort Honswijk (station 12), het deel bij Oudwulven via Lunetten (station 13). Ook de Vaartse Rijn in combinatie met de Houtensewetering speelde een rol. Bij de Zijlgraaf was een duiker onder de spoorlijn, zodat het gebied van het huidige bos Nieuw Wulven onder water gezet kon worden.
Op plaatsen waar het landschap te hoog was, verschenen forten en lunetten, zoals op de Houtense vlakte ten noorden van Houten. Ook bij De Lek verschenen forten om te voorkomen dat de vijand via de rivier het gebied zou binnendringen.
Er is een belangrijk verschil tussen een fort en een werk. Een fort is een rondom verdedigbaar gebouw en een werk is half te verdedigen en ondersteunde een fort. Daarnaast waren er batterijen, lunetten en groepsschuilplaatsen.
In werking
De Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft twee keer gewerkt in het zuidwesten van de gemeente Houten. Zowel aan het begin als het eind van de Tweede Wereldoorlog is er water ingelaten via Fort Honswijk. De eerste keer maakten de Nederlanders er gebruik van, de tweede keer de Duitsers.
De forten zijn bemand geweest door zowel het Nederlandse leger als het Duitse leger. Bij sommige forten werd luchtafweergeschut geplaatst, andere forten waren in gebruik als munitieopslag.
Stelling van Honswijk
Een belangrijk onderdeel in het Houtens deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de Stelling van Honswijk. Deze Stelling is tussen 1871 en 1886 verbeterd en uitgebreid. Tussen 1871 en 1874 werd een nieuw inundatiekanaal gegraven. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog werden ook aanpassingen aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie uitgevoerd. Voor de mannen die moesten werken waren dit geen gemakkelijke dagen.
Na de Tweede Wereldoorlog waren de forten in gebruik als theehuis, door het Ministerie van Defensie, als opslag voor de spoorwegen of in het bezit van Staatsbosbeheer. In Fort bij Vechten is het waterliniemuseum gevestigd. Dit museum gaat over de zeven waterlinies die Nederland telt.
Stelling van Utrecht
Fort bij ’t Hemeltje en het Fort bij Vechten maken onderdeel uit van de Stelling van Utrecht. Ook de groepsschuilplaatsen die ten noorden van Houten liggen maken hier onderdeel van uit. De Stelling van Utrecht is rond 1870 gebouwd, omdat de eerste verdedigingslinie te dicht op de stad lag.
Objecten in de buurt van Houten
| Object | Gemeente | Doel |
| Fort Honswijk | Tull en ’t Waal | Verdediging waterinlaat en rivier |
| Werk aan de Waalse Wetering | Tull en ’t Waal | Verdediging Vuijlcopstroomrug |
| Batterij aan de noordelijke Lekdijk | Tull en ’t Waal | Verdediging in de uiterwaarden |
| Lunet aan de Snel | Tull en ’t Waal | Verdediging flankaanval fort Honswijk |
| Werk aan de Korte Uitweg | Tull en ’t Waal | Verdediging Korte Uitweg |
| Werk aan de Groeneweg | Tull en ’t Waal | Verdediging directe aanval fort Honswijk |
| Gedekte Gemeenschapweg | Tull en ’t Waal | Verbindingsweg tussen Honswijk en Werk aan de Korte Uitweg |
| De vier Lunetten | Oud Wulven/Utrecht | Verdediging Utrecht |
| Fort bij ’t Hemeltje | Houten | Verdediging Utrecht |
| Batterijen aan de Overeindseweg | Jutphaas | Verdediging Fort Jutphaas |
| Plofsluis | Jutphaas | Afsluiting inundatiegebied |
| Fort bij Vechten | Bunnik | Verdediging Utrecht |
Tijdlijn
| 1796 | Eerste schetsen gereed |
| 1822 | Start uitvoering De vier Lunetten |
| 1828 | De vier Lunetten gereed |
| 1839 | Uitbreiding van Nieuwe Hollandse Waterlinie |
| 1842 | Aarden wal Honswijk |
| 1846 | Verdieping rivier De Snel |
| 1846 | Lunet aan de Snel |
| 1848 | Fort Honswijk |
| 1853 | Invoering kringenwet |
| 1867 | Fort bij Vechten |
| 1870 | Mobilisatie |
| 1871 | Werk aan de Korte Uitweg |
| 1871 | Batterijen aan de Overeindseweg |
| 1874 | Versterking Lunet aan de Snel |
| 1874 | Nieuw inundatiekanaal |
| 1877 | Kazerne Korte Uitweg |
| 1878 | Werk aan de Waalse Wetering |
| 1879 | Gedekte Gemeenschapweg |
| 1880 | Fort bij ’t Hemeltje |
| 1910 | Batterij aan de Lekdijk |
| 1914 | Mobilisatie |
| 1918 | Werk aan de Groeneweg |
| 1937 | Bouw Plofsluis |
| 1939 | Versterking Groeneweg |
| 1939 | Mobilisatie |
| 1940 | Landschap onder water |
| 1945 | Landschap onder water |
| 1951 | Afschaffing kringenwet |
| 1982 | Zuidelijke batterij Overeindseweg gesloopt |
| 1985 | Batterij Lekdijk verdwenen |
Meer weten over de Stelling van Honswijk?
In het boek ‘De Stelling van Honswijk’ beschrijft Douwe Koen het ontstaan en de ontwikkeling van de Stelling van Honswijk, van de eerste plannen in 1815 tot nu. In dit boek zijn vele niet eerder gepubliceerde kaarten, tekeningen en foto’s opgenomen. Bekijk het boek op bol.com.