Nieuwe Hollandse Waterlinie

De Nieuwe Hollandse Waterlinie loopt door het westen en lagere deel van de gemeente Houten. De linie is in de 19e eeuw ontworpen en werd tot aan de Tweede Wereldoorlog regelmatig aangepast.

De bedoeling van de waterlinie was het inunderen van grote stukken laaggelegen land, waardoor de oprukkende vijand uit het oosten zou worden geweerd. De waterstand zou dan zo’n 40 centimeter bedragen. Deze waterstand is te hoog voor mensen en paarden en te laag voor boten. Door de voortschrijdende techniek werd de waterlinie constant verbouwd tot in 1940 aan toe.

De ontwerpers zagen in eerste instantie Frankrijk als de oprukkende vijand. Vanaf 1870 werd Duitsland gezien als de potentiële vijand. Uit een spionagerapport van de Duitsers, blijkt dat de Nieuwe Hollandse Waterlinie in 1914 een afschrikwekkend effect had, waardoor de Duitse keizer Nederland links liet liggen.

Aanleg

Voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie werden kanalen aangelegd, forten gebouwd en werd de Kromme Rijn afgesneden. Dit alles onder uitvoering van het ministerie van Oorlog. Het zuidelijk deel van de waterlinie in Houten werd onder water gezet vanuit Fort Honswijk (station 12), het deel bij Oudwulven via Lunetten (station 13). Ook de Vaartse Rijn in combinatie met de Houtensewetering speelde een rol. Bij de Zijlgraaf was een duiker onder de spoorlijn, zodat het gebied van het huidige bos Nieuw Wulven onder water gezet kon worden.

Op plaatsen waar het landschap te hoog was, verschenen forten en lunetten, zoals op de Houtense vlakte ten noorden van Houten. Ook bij De Lek verschenen forten om te voorkomen dat de vijand via de rivier het gebied zou binnendringen.

Er is een belangrijk verschil tussen een fort en een werk. Een fort is een rondom verdedigbaar gebouw en een werk is half te verdedigen en ondersteunde een fort. Daarnaast waren er batterijen, lunetten en groepsschuilplaatsen.

In werking

De Nieuwe Hollandse Waterlinie heeft twee keer gewerkt in het zuidwesten van de gemeente Houten. Zowel aan het begin als het eind van de Tweede Wereldoorlog is er water ingelaten via Fort Honswijk. De eerste keer maakten de Nederlanders er gebruik van, de tweede keer de Duitsers.

De forten zijn bemand geweest door zowel het Nederlandse leger als het Duitse leger. Bij sommige forten werd luchtafweergeschut geplaatst, andere forten waren in gebruik als munitieopslag.

Stelling van Honswijk

Een belangrijk onderdeel in het Houtens deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is de Stelling van Honswijk. Deze Stelling is tussen 1871 en 1886 verbeterd en uitgebreid. Tussen 1871 en 1874 werd een nieuw inundatiekanaal gegraven. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog werden ook aanpassingen aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie uitgevoerd. Voor de mannen die moesten werken waren dit geen gemakkelijke dagen.

Na de Tweede Wereldoorlog waren de forten in gebruik als theehuis, door het Ministerie van Defensie, als opslag voor de spoorwegen of in het bezit van Staatsbosbeheer. In Fort bij Vechten is het waterliniemuseum gevestigd. Dit museum gaat over de zeven waterlinies die Nederland telt.

Stelling van Utrecht

Fort bij ’t Hemeltje en het Fort bij Vechten maken onderdeel uit van de Stelling van Utrecht. Ook de groepsschuilplaatsen die ten noorden van Houten liggen maken hier onderdeel van uit. De Stelling van Utrecht is rond 1870 gebouwd, omdat de eerste verdedigingslinie te dicht op de stad lag.

Objecten Nieuwe Hollandse Waterlinie rond Houten

Object	Gemeente	Doel
Fort Honswijk	Tull en ’t Waal	Verdediging waterinlaat en rivier
Werk aan de Waalse Wetering	Tull en ’t Waal	Verdediging Vuijlcopstroomrug
Batterij aan de noordelijke Lekdijk	Tull en ’t Waal	Verdediging in de uiterwaarden
Lunet aan de Snel	Tull en ’t Waal	Verdediging flankaanval fort Honswijk
Werk aan de Korte Uitweg	Tull en ’t Waal	Verdediging Korte Uitweg
Werk aan de Groeneweg	Tull en ’t Waal	Verdediging directe aanval fort Honswijk
Gedekte Gemeenschapweg	Tull en ’t Waal	Verbindingsweg tussen Honswijk en Werk aan de Korte Uitweg
De vier Lunetten	Utrecht	Verdediging Utrecht
Fort bij ’t Hemeltje	Houten	Verdediging Utrecht
Batterijen aan de Overeindseweg	Nieuwegein	Verdediging Fort Jutphaas
Plofsluis	Nieuwegein	Afsluiting inundatiegebied
Fort bij Vechten	Bunnik	Verdediging Utrecht

Tijdlijn

1796	Eerste schetsen gereed
1822	Start uitvoering De vier Lunetten
1828	De vier Lunetten gereed
1839	Uitbreiding van Nieuwe Hollandse Waterlinie
1842	Aarden wal Honswijk
1846	Verdieping rivier De Snel
1846	Lunet aan de Snel
1848	Fort Honswijk
1853	Invoering kringenwet
1867	Fort bij Vechten
1870	Mobilisatie
1871	Werk aan de Korte Uitweg
1871	Batterijen aan de Overeindseweg
1874	Versterking Lunet aan de Snel
1874	Nieuw inundatiekanaal
1877	Kazerne Korte Uitweg
1878	Werk aan de Waalse Wetering
1879	Gedekte Gemeenschapweg
1880	Fort bij ’t Hemeltje
1910	Batterij aan de Lekdijk
1914	Mobilisatie
1918	Werk aan de Groeneweg
1937	Bouw Plofsluis
1939	Versterking Groeneweg
1939	Mobilisatie
1940	Landschap onder water
1945	Landschap onder water
1951	Afschaffing kringenwet
1982	Zuidelijke batterij Overeindseweg gesloopt
1985	Batterij Lekdijk verdwenen

Meer weten over de Stelling van Honswijk? 
In het boek ‘De Stelling van Honswijk’ beschrijft Douwe Koen het ontstaan en de ontwikkeling van de Stelling van Honswijk, van de eerste plannen in 1815 tot nu. In dit boek zijn vele niet eerder gepubliceerde kaarten, tekeningen en foto’s opgenomen. Bekijk het boek op bol.com.

Deze pagina is gewijzigd op 13 september 2021