Gerecht ‘t Goy en Houten

Na het verdwijnen van het graafschap Opgooi tussen 1232 en 1245 (bron), is er sprake van het ‘gerecht van Goye’. De rechtsmacht is in handen van de Heren ten Goye, maar in 1305 gaat deze over naar de Heren van Cuyk en die het gerecht weer op hun beurt in leen hadden van de bisschop in Utrecht.

Dit gerecht bevatte het grondgebied rond het huidige Houten en ‘t Goy. Werkhoven, Wijk bij Duurstede en Odijk vielen daar niet onder. Ten Goye had hier geen bezittingen en in de praktijk er al zo’n honderd jaar niets meer te vertellen (bron).

Gerecht ‘t Goy en de parochie Houten

In de Middeleeuwen spreekt men tot 1400 over het gerecht ‘t Goy en de parochie Houten, maar dit was ongeveer hetzelfde gebied (bron).

Halverwege de 14e eeuw komen de Goyse bezittingen (kasteel en gerecht) via een huwelijk in handen van de Heren van Vianen. In 1327 verkopen de Heren van Cuyk hun leen aan graaf Willem III van Holland. Niet lang daarna draagt de laatste heer Ten Goye het kasteel Ten Goye op aan de Hollandse Graaf.

In 1397 gaat het gerecht ‘t Goy over naar de Heren van Abcoude en op 6 februari 1459 valt het gerecht toe aan de bisschop van Utrecht. Ondertussen was ook de parochie ‘t Goy ontstaan als afsplitsing van de Houtense parochie. Het gerecht blijft wel één geheel, hoewel er schouten en later ook schepenen zijn voor het Houtense deel en voor het Goyse deel.

Samenvoeging

In 1528 komt de macht van de bisschop te vervallen. Stadhouder Antoon I van Lalaing neemt het bestuur over. Op 3 april 1530 krijgt het gerecht ‘t Goy en Houten schepenrechtspraak. Naast de schout zijn er vier schepenen. Na een chaotische periode rond 1577 valt in 1581 het gerecht Houten en ‘t Goy direct onder de Staten van Utrecht.

In 1652 koopt Philibert van Tuyll van Serooskerke (ambachtsheer gerecht Wulven) stukken van het gerecht, zodat de waterhuishouding van Wulven kan worden verbeterd.

In 1714 wordt het gerecht Houten en ‘t Goy door de Staten van Utrecht geveild en verkocht voor 13.000 gulden aan Jasper van Lynden (bron). Van Lynden woont in Zorgvliet en was al ambachtsheer van het gerecht Oud-Wulven en Waijen. In 1724 blijken er zeven schepenen in Houten te zijn. Na het overlijden van Van Lynden (ergens rond 1732) komt het gerecht in het bezit van de familie van der Capellen.

Uiteindelijk wordt Gerlach Theodorus van der Capellen eigenaar van het gerecht Houten en ‘t Goy. Na zijn overlijden op 12 oktober 1805 komt in 1812 Houten in het bezit van zijn zwager baron Jacob Jan van Hangest d’Ivoy. Alleen is dan al de gemeente Houten ontstaan en heeft deze baron weinig te vertellen.