Inhoud
De huidige toren van Kasteel Schonauwen is ergens aan het eind van de 14e eeuw gebouwd. Het is een van de oudste nu nog zichtbare gebouwen in de gemeente Houten. Het eerste huis stond in de 13e eeuw op deze plaats.
Schonauwen als kloosterboerderij
De vroegste vermelding van het Schonauwen gaat terug tot het jaar 1261, toen de kloosterboerderij van de Norbertijnabdij van Mariënweerd (Beesd) wordt bevestigd van haar bezittingen in de plaats Sconowe.1
Deze abdij had grond in zijn bezit in het ontginningsgebied Vuylcop. In het jaar 1240 zou de boerderij er staan onder de naam Weteringe.2 Men denkt dat deze behoorde bij de familie Proeys.
In 1271 wordt de lagere rechtsmacht van het gerecht Vuylcop door de Norbertijnerabdij van Mariënweerd in leen gegeven aan de heer van Kuilenborg. De abdij maakte onderdeel uit van het graafschap Culemborg. De heer van Kuilenborg geeft het voor hem afgelegen gebied weer in onderleen aan zijn broer Dirk.
Uitvalsbasis voor de nieuwe gerechtseigenaar is het Huys van Blancouwen, dat later Schonauwen wordt genoemd. Mogelijk was deze op dezelfde locatie te vinden of is dit hetzelfde huis geweest als de kloosterboerderij.3
Eerste vermelding Kasteel Schonauwen
Rond 1305 komt er een achthoekige woontoren. Het huis heet vanaf dat moment Schonauwen. Hubrecht draagt het huis op aan de heer van Culemborg. Deze laatste heeft dan een vooruitgeschoven post richting Utrecht. Vanaf 1306 komt er ondersteuning van een schout.4
Aan het eind van de 14e eeuw wordt de woontoren omgebouwd tot een kasteel. De huidige nog zichtbare 13,5 meter hoge ronde toren wordt dan ook gebouwd. Ronde torens zijn modern vanaf halverwege de 14e eeuw, omdat kogels eerder afketsen. Het huis wordt een imposante waterburcht van 15 bij 20 meter. De funderingen van de muren waren 1 tot 2 meter breed.
Kasteel Schonauwen bestond uit woonvleugels met een gracht en was via een brug verbonden met een voorburcht. Hier stonden dienstwoningen, die via een tweede brug met de buitenwereld waren verbonden. Om bij het kasteel te komen moest de bezoeker dus twee bruggen passeren. De gracht lag direct tegen het kasteel en was 25 tot 38 meter breed.
Al in 1422 is er sprake van een molen direct naast kasteel Schonauwen. Deze wordt gebruikt om graan te maken.
Rond 1526 is het onrustig in de regio. Dorpen worden geplunderd en rondtrekkende legers van Gelre en de Utrechtse bisschop pakten alles wat ze konden. Ook de stad Utrecht breekt uit en in december 1527 wordt Schonauwen ingenomen door Utrecht.5 Het is de enige keer dat we vernemen dat Schonauwen betrokken is bij een geweldsituatie. De inwoners spreken over deze tijd dat er oorlog was.
In 1536 wordt Schonauwen door de Utrechtse Staten erkend als ridderhofstad. Hierdoor zouden de eigenaren privileges krijgen, maar dit gaat uiteindelijk niet door.6
In 1589 wordt de Houtensewetering geplunderd. Het kasteel is onneembaar voor de plunderaars. Wel wordt vanaf het kasteel de hoorn geblazen, zodat de omgeving gewaarschuwd wordt voor de plunderaars.
Buitenhuis voor prominente bewoners
Via een huwelijk met een lid van de familie Renesse van der Aa wordt Jacob van Wassenaer Obdam eigenaar van Schonauwen. Hij was Luitenant-admiraal van Holland en Zeeland en voer op De Eendragt. Op 13 juni 1665 explodeerde de boot en kwam hij om het leven.
Rond 1668 blijkt het kasteel er slecht aan toe te zijn. Volgens twee bouwmeesters uit Vianen verkeerde het kasteel in een erbarmelijke staat. Oud-ambassadeur van Spanje Hendrik van Reede van Renswoude is dan eigenaar en heeft grootse plannen met zijn nieuwe aankoop. Twee architecten stellen een plan op tot een ingrijpende verbouwing om van het kasteel een buitenhuis te maken.7
Dit wordt ergens rond 1682 uitgevoerd. Het resultaat is vooral te zien aan de grote hoeveelheden ramen die verschijnen. Het omringende terrein wordt opnieuw ingericht in een tuin met bloemen, moestuinen en boomgaarden met lanen. De gracht direct naast het kasteel wordt gedempt en volgestort met middeleeuws bouwpuin. Het kasteel is een buitenhuis geworden.
In de 18e eeuw is het huis langere tijd in gebruik door de Kartuizer gemeenschap. Het is daarmee een klooster. Wanneer Gerlach Theodorus van der Capellen in de 18e eeuw eigenaar wordt, vindt er een verbouwing van de ingang plaats.
Sloop
Op 15 augustus 1812 overlijdt de laatste bewoonster van het kasteel of huis Schonauwen,
de Douairiere Frederika van Hangest d’lvoy, weduwe van Gerlach Theodoor baron van der
Capellen, heer van Mijdrecht, Houten en ’t Goy’.8
Op 21 oktober 1812 wordt kasteel Schonauwen geveild. De 60-jarige Utrechtse koopman Hendrik Ravee koopt het kasteel en laat het in 1813 op de ronde hoektoren na slopen.9 Alleen de ronde hoektoren blijft staan. Hierdoor hoeft hij minder belasting te betalen. Immers sinds 1811 telde het aantal deuren en ramen voor de hoogte van de belasting en Schonauwen had nogal wat vensters. Ravee is ongehuwd en kinderloos. Op het terrein laat hij een grafkelder maken en in zijn testament staat dat het graf nooit mag worden geopend.
De Engelse entrepreneur Daniël George Bingham restaureert de toren en laat een aanbouw neerzetten met kantelen. Hij brengt de tuin in Engelse landschapsstijl met boomgaarden. Op het terrein staat verscholen tussen de bomen een koetshuis.
In 1939 komt kasteel Schonauwen in het bezit van Dr. Willem Wassin. Hij was oncoloog en hoofd van de kliniek van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis. Ook hij restaureert de toren en zorgt in 1941 en 1944 voor een uitbreiding van de vleugel.
Oorlogsgeweld in de buurt
Op 18 september 1944 wordt een vrachtwagen beschoten op de weg voor kasteel Schonauwen. De naastgelegen boerderij loopt schade op. Op 3 december 1944 komt een afgeschoten vliegtuigbom tot stilstand in een schuur van een andere boerderij naast het kasteel. Het kasteel loopt geen oorlogsschade op.
Scheve toren
In 2001 blijkt de toren scheef te staan. De angst bestaat dat verandering van de grondwaterstand vanwege de nieuwbouw rond de toren, zou zorgen voor een versneld verval. Tijdens de renovatie in 2006 is de toren van heipalen voorzien. Uit archeologisch onderzoek in 2002 blijkt dat de vloer van de ronde toren vlak na de bouw in de Middeleeuwen al was verzakt. De waterpartij langs Granietsteen is rond 2008 opnieuw aangelegd. Het waterpeil in de waterpartijen rond Schonauwen is verschillend in hoogte.
Eigenaren van kasteel Schonauwen
De eigenaren van kasteel Schonauwen zijn achtereenvolgens:
- 1139 – Norbertijnerabdij van Mariënweerd
Dit wordt in 1261 door Paus Urbanus IV bevestigd. - 1271 – Hubert van Beusichem
De Norbertijnerabdij draagt de lagere rechten van het gerecht over aan Hubert van Beusichem. Met uitzondering van het erf van Schonauwen. - 1271 – Dirk Splinter van Beusichem
Krijgt gerecht Vuilkop en huys te Blancouwen van zijn broer. Het kasteel verschijnt. - 1306 – Hubert van Schonauwen
Is de zoon van Dirk en neef van Jan II van Kuylenburg. Eerste heer van Schonauwen. - 1312 – Clementia van Beusichem van Schonauwen
Dochter van Hubert. Trouwt met Jan uit Leijenburg (omgeving Leerdam). - 1350 – Jan Arnouts van Heukelom, heer van Leijenburg
Wordt eigenaar van Schonauwen na het overlijden van Clementia. - 1353 – Otto (Jan) van Schonauwen (alias de Leyenberch)
Ook bekend onder Otto van Leijenburg van Heukelom van Schonauwen. Maarschalk in het Sticht. Erft gerecht het huis na het overlijden van zijn vader. In 1374 is Otto van Schonauwen betrokken bij de grote dijkdoorbraak van 1374, waarbij Holland en Het Sticht maanden onder water staan. Komt in 1370 ook voor onder de naam Jan. Hij lijkt de naam Otto later te gebruiken. - 1376 – Johan en Arent van Schonauwen van Leijenburg
Neven van Otto. Er wordt in deze tijd regelmatig gesproken over het gerecht van de heer Johan (Dekker 1983). - 1420 – Jan van Schonauwen
Na het overlijden van Arent, erft broer Johan het goed Schonauwen volledig. Hij trouwt met Petronella Sloyer. - 1422 – Otto van Schonauwen
Is de oom van Jan van Schonauwen en erft kasteel en gerecht na het overlijden van Johan van Schonauwen. - 1423 – Petronella Sloyer
Na de dood van oom Otto, wordt Petronella Sloyer, de eerdere partner van Johan van Schonauwen de nieuwe eigenaar van gerecht en kasteel. Mogelijk speelt dit al in 1422, omdat Petronella dan een erfpachtbrief krijgt van de boerderij waar de Schonauwse molen op staat. - 1433 – Willem van Zuylen van Nijeveld
Aleid van Schonauwen (13), dochter van Petronella Sloyer, wordt onterfd omdat ze met Rudolf van Baarn trouwde. Willem (8) is een zoon uit het tweede huwelijk van Petronella en krijgt het huis en gerecht toegewezen. - 1497 – Roelof van Baarn
Roelof is de zoon van Aleid en Rudolf, die waren onterfd. Omdat Willem van Zuylen van Nijeveld kinderloos blijft, krijgt neefje Roelof van Baarn gerecht Schonauwen en bijhorend huis. Hij is schout en schepen van Utrecht. - 1521 – Joost van Baarn
Het goed blijft in de familie en komt terecht bij zoon Joost. Kasteel Schonauwen wordt in 1536 erkend als Ridderhofstad. - 1549 – Roelof (Rudolf) van Baarn
Kasteel en gerecht Schonauwen blijven in de familie en komt terecht bij zoon Roelof. - 1559 – Gijsbert van Baarn
Kasteel en gerecht Schonauwen blijven in de familie en komt terecht bij zoon Gijsbert. - 1579 – Cornelis van Baarn
Kasteel en gerecht Schonauwen blijven in de familie en komt terecht bij broer Cornelis. - 1581 – Maria van Baarn
Maria is een zus van Cornelis, maar is non. Ze draagt kasteel en gerecht Schonauwen binnen één dag over aan haar zus Petronella. - 1581 – Petronella van Baarn
Via Petronella komt het kasteel en gerecht Schonauwen in het bezit van de familie Raitz von Frentz. - 1629 – Rudolf Raitz von Frentz
Zoon Rudolf gooit het kasteel en gerecht in de verkoop. - 1631 – Johan van Renesse van der Aa
Vermoedelijk een telg uit de familie die eerder vele generaties woonde in kasteel Wulven. - 1640 – Agnes van Renesse van der Aa
Dochter Agnes trouwt met Jacob van Wassenaer Obdam die de bekendste bewoner van kasteel Schonauwen zal zijn. - 1661 – Jacob van Wassenaer Obdam
Jacob van Wassenaer Obdam was van acht gerechten gerechtseigenaar. Na het overlijden van zijn vrouw in 1661 krijgt hij het gerecht en huis Schonauwen erbij. Hij was Luitenant-admiraal van Holland en Zeeland en voerde op De Eendragt. Op 13 juni 1665 explodeerde de boot en kwam hij om het leven. - 1665 – Jacob van Wassenaer Obdam
Zoon Jacob wilde niet veel te maken hebben met het gerecht en kasteel en gooit het in de verkoop. - 1667 – Hendrik van Reede tot Renswoude
Koper Hendrik van Reede is de eerste ambassadeur in Spanje van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Na afloop vestigde hij zich in kasteel Schonauwen. - 1670 – Frederik van Reede tot Renswoude
Broer Frederik Adriaan begint op jonge leeftijd met sodomie en is als bejaarde nog steeds actief op dit gebied. Hij ruilt de heerlijkheid Schonauwen met heerlijkheid De Lier. - 1682 – Adam van Lokhorst van ter Meer
Na de ruil werd Adam van Lokhorst van ter Meer de nieuwe gerechtseigenaar van Schonauwen. (HUA 76-754 Huis Zuilen) - 1699 – Vincent Maximiliaan van Lokhorst
Zoon Vincent erft gerecht en huis. - 1709 – Berend Willem Ploos van Amstel
Koopt gerecht en huis Schonauwen. Hij is burgemeester en hoofdschout stad Utrecht. - 1721 – Nicolaas van Bronkhorst
Neef Nicolaas heeft niet zoveel met kasteel Schonauwen en zet het in de verkoop.
Tot 1727 zijn de eigenaren van het gerecht Schonauwen en kasteel Schonauwen dezelfde personen. Daarna wordt gerecht en huis door Nicolaas van Bronkhorst gesplitst.
- 1727 – Adriaen Wittert
Adriaen Wittert woonde op de Keizersgracht in Amsterdam. Hij koopt kasteel Schonauwen en laat het bewonen door een Franse Kartuizer gemeenschap. - 1748 – Everard Bonifacius Wittert
Zoon Everard stelt net als zijn vader kasteel Schonauwen beschikbaar aan de Kartuizer gemeenschap. Na 30 jaar zijn er nog maar twee Kartuizers over, waarna het gebouw opnieuw wordt verkocht. - 1758 – Gerlach Theodorus van der Capellen
Koper Gerlach Theodorus van der Capellen wordt één jaar na de aankoop ambachtsheer van het gerecht Houten en ’t Goy. - 1812 – Hendrik Ravée
Hendrik Ravée koopt het kasteel en sloopt het vrijwel direct. Hij gebruikte Schonauwen als zomerverblijf. Hij laat een grafkelder maken die nooit meer mag worden aangeroerd. - 1833 – Hendrik Bernhard Nieuwenhuys
Neef Hendrik krijgt het kasteel in zijn bezit als hij student is in Leiden. Na zijn dood schenkt hij het kasteel aan de Nederlands-Hervormde Kerk te Houten. Zijn erfgenamen maken bezwaar. Na uitspraak van de rechter komt het kasteel terug bij de erfgenamen en wordt het verkocht. De voormalige voorburcht komt bij de kerk terecht. - 1891 – Daniel George Bingham
De Engelse entrepreneur Daniel George Bingham is de nieuwe koper. Hij is medeoprichter van de NV Steenkolen Handelsvereeniging (SHV). - 1913 – Willem van Beuningen, Daniel George van Beuningen
Willem en Daniel zijn neefjes van Daniel George Bingham. - 1923 – Daniel George van Beuningen (koper)
Van Beuningen is de nieuwe koper, maar het kasteel wordt verhuurd. In de periode 1923 – 1932 woont het gezin Kuilder er. - 1926 – Familie Van Beuningen
- 1939 – Willem Wassink en familie
Opnieuw gaat het huis in de verkoop en komt in eigendom van Willem Wassink. Hij is oncoloog en hoofd van de kliniek van het Antoni van Leeuwenhoekziekenhuis. Na zijn overlijden in 1963 wordt het gebruikt als vakantieverblijf van de kinderen van de familie. - 2006 – Familie Schmidt
Noten
- RAZU – toegang 61- inv 20, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1200-1499 – M. Kemp ↩︎
- Vaderlandsch Woordenboek – Jacobus Kok (1792) ↩︎
- Vermoedelijk is Blancouwen een verschrijving van Schonauwen ↩︎
- Het Kromme Rijngebied in de Middeleeuwen – Dr. C. Dekker (1983) ↩︎
- Kroniek van Vrouwenklooster in De Bilt (2010) ↩︎
- Adel en ridderschap in Utrecht, Renger de Bruin (2023) ↩︎
- Virtus, Het Staatse ambassadegebouw in de zeventiende eeuw, Maurits Ebben (2018) ↩︎
- Het Kromme Rijngebied 38-4 (2004), De sloop van het kasteel Schonauwen, W. Thoomes ↩︎
- Het kromme rijngebied december 2004 – W. Thoomes ↩︎
Meer over Schonauwen
Ga terug naar kastelen in Houten
Deze pagina is gewijzigd op 16 juli 2025