Romeinse villa Houten

In Houten zijn op drie locaties sporen aangetroffen van een stenen Romeins gebouw. Op drie andere locaties wordt een stenen gebouw vermoed. De Romeinse villa Houten aan de Burgemeester Wallerweg is de bekendste locatie en tevens de plek waar Houten is ontstaan. Aan de Molenzoom heeft het grootste stenen Romeinse gebouw gestaan.

Burgemeester Wallerweg

De Romeinse villa Houten is een opgraving van de fundering van een stenen gebouw op de Burgemeester Wallerweg op 22 januari 1957. De vondst had grote aandacht van burgemeester Haefkens die al vrij snel een publicatie erover schreef.

Burgemeester Haefkens was erg geïnteresseerd in geschiedenis en liet bij de aanleg van de riolering in 1957 vooral letten op Romeinse sporen uit het verleden. Ook ambtenaar Leen de Keijzer, die amateurarcheoloog was, is hierbij betrokken.

De burgemeester vermoedde op de burgemeester Wallerweg iets bijzonders te vinden, omdat zes jaar eerder bij de aanleg van een telefoonlijn tufsteen was aangetroffen. “De verwachtingen waren hoog gespannen“, schrijft burgemeester Haefkens in het aprilnummer van het maandblad van “Oud-Utrecht”. Naast de hervormde kerk op de Brink lag namelijk een hogere plek. Hier moest om de rioolpijpen horizontaal in de grond te krijgen, 80 centimeter grond worden afgegraven. Haefkens hoopt dan ook op een belangrijke ontdekking, waardoor meer duidelijk zou worden over de Romeinse bewoning in onze streek.

10e eeuwse kerkhofmuur

Op 13 november 1956 lijkt het zover te zijn. Naast de kerk wordt een tufstenen muur gevonden. Het aantreffen van de muur met Romeinse dakpannen ertussen was wel interessant, maar niet de doorbraak waar Haefkens op hoopte. Later blijkt dit een voormalige kerkhofmuur uit de 10e eeuw te zijn.

Vondst Romeinse Villa Houten

Op 22 januari 1957 komt dan toch de gehoopte doorbraak. Werknemers van de aannemer ontdekken vlakbij de kerktoren opnieuw een stenen muur. Dit keer was deze dieper gelegen dan de in november gevonden muur.

In het maandblad Oud-Utrecht lezen we het verslag van Burgemeester Haefkens uit eerste hand. “Ongeveer 20 meter ten westen van de toren der hervormde kerk werd nu een veel dieper gefundeerde, op een onderlaag van Grauwacke Schiefen van tufsteen gebouwd muurwerk aangegraven. En de gedachte was, nu hebben we het”, schrijft Haefkens.

Er volgt een noodopgraving van de Romeinse Villa Houten die twee maanden duurt. Haefkens concludeert in het aprilnummer van Oud-Utrecht dat er sprake is van stenen Romeinse bouwresten. Er is een Romeinse fundering opgegraven van 25 meter lengte. Een basis van zandsteen van 62—73 cm breed, met daarop een muur van tufsteen met een breedte van ongeveer 55 cm. Ook zijn paalgaten aangetroffen van een eerder houten gebouw.

Bij de opgraving van de Romeinse Villa Houten worden fresco’s (muurschilderingen) aangetroffen. Deze zijn aangebracht op beton. Romeinen waren hun tijd bouwtechnisch ver vooruit en bouwden met beton en kennelijk ook in Houten. Hierdoor wordt voorzichtig aangenomen dat er toch stenen muren waren. Bij de Archeologiewerkgroep Leen de Keijzer zijn deze fresco-elementen op beton te zien.

Belangrijke vondsten zijn verder een klein olielampje met stempel COMUNI, een ronde broche, scherven van fraai bewerkt zeer vroeg inheems aardewerk en een vierkante houten waterput. Dit gebouw had vensterglas en een verwarmingssysteem met pijpen.

Het gebouw had een betonnen vloer van 30 centimeter dik. Deze was gefundeerd op tufsteen. In de betonvloer lagen buizen die werden gebruikt voor vloerverwarming. Ergens onderin het gebouw was een stookhok. Overigens was dit niet zonder risico. Over de gehele lengte van dit gebouw is een dikke brandlaag gevonden, die wordt beschouwd als een binnenbrand.

Daarnaast zijn er sporen aangetroffen van nog oudere houten gebouwen uit de Romeinse tijd. De andere sporen gaan terug tot de Midden-IJzertijd (300 a 400 voor Chr). Ook is er een gedeeltelijk skelet van een man aangetroffen, die aan het begin van de jaartelling is begraven.

Boerderij of militair object?

Veldarcheoloog Woudstra schrijft in 1957 in de dagrapporten dat er sporen waren aangetroffen van twee houten torens. Hiermee kon de omgeving worden bekeken. Woudstra meende dat het om resten gingen van een vooruitgeschoven post van het Castellum Fectio.

Woudstra was iets te kort door de bocht. Uit later onderzoek kwam naar voren dat er sprake was van een aantal boerderijen. Twee houten boerderijen en een stenen boerderij. De stenen boerderij was een eenvoudige Romeinse villa, waar een welgesteld persoon moet hebben gewoond.

Aan het eind van 1957 wordt de fundering van de Romeinse Villa Houten nog een keer ontdekt. Dat gebeurt toen een benzinetank werd ingegraven bij garage De Vico. In 1978 en 1979 is ten noorden van de opgraving onderzoek gedaan. Toen is niets bijzonders aangetroffen. Hierdoor weten we de westelijke grens van het object.

In het straatbeeld zijn het eerste en laatste gebouw zichtbaar gemaakt.

Molenzoom

De locatie op de Molenzoom lijkt de belangrijkste locatie in Houten te zijn geweest. De fundamenten van dit stenen gebouw zijn tussen 1989 en 1995 ontdekt. Bij verschillende opgravingen zijn er sporen gevonden van een indrukwekkend Romeins gebouw. Mogelijk gaat het om een herberg of misschien een badhuis.

Er zijn hier zes bewoningsfases tussen 20 en 200 na Chr. te dateren, waarbij tussen 140 en 170 na Christus op de locatie Molenzoom het grootste gebouw heeft gestaan.¹ Op de Molenzoom is ruim 300 kilo baksteen en tufsteen opgegraven.² In 2000 werd de grafsteen van Tiberius Iulius Probus gevonden, die waarschijnlijk bij het gebouw heeft gestaan.

De locatie aan de Molenzoom lijkt te maken te maken te hebben met de kruising van wegen die tussen Fectio en het achterland liepen.

Tuurdijk

Bij een boerderij aan de Tuurdijk is het fundament van een Romeinse Villa aangetroffen. Deze werd gevonden in 1959 en in 2003 is deze opnieuw aangetroffen. Rond deze Romeinse Villa is het dorp Tuur ontstaan, dat in de middeleeuwen is verdwenen.

Vermoedelijke overige locaties

Op de Oudwulfseweg (voetbalveld SV Houten), langs de Tiendweg (ter hoogte van de kruising met de Wickenburghseweg) en bij Pothuizerweg (Schalkwijk) wordt Romeinse stenen bouw vermoed.³ Bij de Tiendweg is men tijdens een boring in 1982 op een stenen fundering gestoten. Bij onderzoek in 1994 is deze niet aangetroffen.

Verdwijnen van de stenen gebouwen

In de tweede helft van de derde eeuw dringen Germanen regelmatig de regio binnen. Elders in Nederland zijn uit deze periode bij dit soort gebouwen brandsporen gevonden. Het ligt voor de hand dat ook de stenen gebouwen in Houten aan het eind van de derde eeuw zijn geplunderd en vernield. Daarna zijn er langere tijd resten van de stenen gebouwen zichtbaar geweest in het bos dat het Houtens landschap heeft overwoekerd.

Vanaf de middeleeuwen zijn de restanten herbruikt. Zo is bekend dat in het jaar 723 het Castellum Fectio als ‘steengroeve’ beschikbaar kwam voor de bouw van kerken in Utrecht. esten van de Romeinse Villa Houten zijn aangetroffen in het fundament van de noordmuur van de Pleinkerk en een kerkhofmuur. Rond deze Romeinse villa Houten is later het dorp Haltna ontstaan.

Tijdlijn

Vici.org
Hieronder de kaart van vici.org met Romeinse vondsten in onze buurt. Je kunt rondkijken in heel Houten en de regio.

Noten

1. De datering van de locatie Molenzoom is speculatief ↩︎
2. Marijn van der Glind – Het verhaal van een opgraving (2008) ↩︎
3. Bataafs platteland NAR35 – Wouter K. Vos (2009) ↩︎