Inhoud

Onderwijs in eerdere eeuwen

Onderwijs werd van oudsher georganiseerd vanuit de kloosters en de kerk. In de 16e eeuw werd in het winterseizoen onderwijs gegeven op parochiescholen door de koster van de kerk. In 1565 wordt Adriaen van Oostrum een slechte boer genoemd, o.a. omdat hij niet kon lezen.¹

Bij een visitatieronde in 1593 door de hervormden werd naast verslag over de kerken ook verslag gedaan van de scholen. Houten, ’t Goy en Tull en ’t Waal hadden een koster die in de winter les gaf. In Schalkwijk was niemand. De Houtense koster en secretaris van het gerecht heette Rutger Duys.

In de 17e eeuw worden de scholen hervormd. Ook komen er schoolverordeningen die het onderwijs beter moesten regelen. Op het platteland verandert er weinig. Schoolmeesters in die tijd zijn:²

1593 Merten Cornelisz, ’t Goy
1604 tot circa Rutger Duysch
voor 1619: Adriaen Rochusz, schoonzoon van de vorige
1619 Jan Goosensz
1650 Willem Adriaensz
1664 Willem Rochusz (Hogeboom), ’t Goy
1650-1657 Jacob Jacobsz van Rheenen

In de 18e eeuw is er in elk dorp wel de mogelijkheid om naar school te gaan, maar kinderen worden eerder ingezet om mee te werken op het land of op de boerderij. Schoolgang beperkt zich dan ook tot de wintermaanden.

In de Franse Tijd wordt landelijk wetgeving ingevoerd voor onderwijs. Er komt een eind aan de bevoorrechte positie van het hervormde geloof. Alle scholen worden openbaar. Dit duurt tot 1857 toen scholen op godsdienstige grondslag mochten worden gevormd.

Vanaf 1900 wordt de leerplicht ingevoerd, die geleidelijk aan wordt uitgebreid. Na 1920 worden diverse bestaande openbare scholen dankzij nieuwe wetgeving omgevormd tot katholieke scholen. Alle schoolvormen tot aan 1940 betroffen in eerste instantie lager onderwijs.

Onderwijs Houten

De eerste bekende locatie van een school in Houten is aan De Brink op het huidige Plein 9. In 1825 verschijnt hier een openbare school met één lokaal en ruimte voor 83 leerlingen. Een bekende leraar was Hendrik Jan van Lummel, die landelijke bekendheid zou krijgen. In 1883 wordt tegenover de school op de Brink een nieuw schoolgebouw neergezet.

Deze openbare school draagt de naam ’t Groentje. In 1922 krijgt het gebouw een vierde leslokaal erbij. In 1944 wordt het gebouw gebombardeerd. De leerlingen verhuizen naar het naastgelegen gemeentehuis. In 1956 verhuist de school naar nieuwbouw aan de Prins Bernardweg.

Christelijk onderwijs Houten

In februari 1937 wordt in de openbare school ’t Groentje gestart met Christelijk onderwijs. Deze school draagt sinds april 1975 de naam Johannes Bogermanschool. Wel is het dak vaak lek. Op 1 januari 1939 zijn er meer dan 76 leerlingen. Er zijn twee lokalen beschikbaar.

In 1940 is er behoefte aan een derde lokaal. Die wordt gevonden in een schuur van Van Hal. Na het bombardement in 1944 van het gebouw wijkt de school uit naar het stationsgebouw. Op 2 september 1949 wordt het nieuwe schoolgebouw geopend aan de Lobbendijk. Na een herbouw in 1980 verhuist in 2013 de school naar de Tuibrug.

Katholiek onderwijs Houten

De katholieken bouwen tegenover de kerk in 1870 een school. De eerste steen wordt gelegd op 8 juni 1869 en op 26 juli 1870 in gebruik genomen. De opening is op 22 september 1870.³ Deze school draagt de naam Heilige familieschool. Architect is Alfred Tepe. Het vermoeden bestaat dat dit een van zijn eerste opdrachten was.⁴ Aannemer is de Houtense Jan de Graaf.⁵ Het gemeentebestuur is niet blij met de katholieke school, omdat dit ten kostte gaat van het aantal leerlingen kop de openbare school.⁶ Het gebouw moet na vijf jaar al worden gerenoveerd, omdat het houtwerk ging rotten.

In 1881 start het katholieke kleuteronderwijs. Dit op verzoek van de huisvrouwen. De locatie van de naai-kleuterschool wordt het huis aan de Vlierweg waar de knecht van de kerk en kleermaker C. de Booij wonen. Deze laatste moet verhuizen. De school is gratis en wordt gefinancierd door de zitplaatsen in de kerk duurder te maken. De school wordt geleid door de gezusters Johanna en Margareta Verschuur, oud 18 en 24 jaar.⁷

In 1913 wordt een nieuwe lagere school gebouwd, direct achter de oude school. De eerste school is zo slecht dat deze wordt gesloopt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog worden er evacuees opgevangen en wordt er oorlogstuig opgeslagen.⁸

In 1957 volgt een derde schoolgebouw, tegenwoordig de ‘Van Harte-school’ geheten. Het gebouw uit 1913 functioneert na 1957 nog een tijd als kleuterschool. Er waren twee klassen voor katholieke kleuters (St. Jozef-school) en er was één klas voor de openbare kleuterschool. Later zaten hier protestantse kleuters.⁹ Dit gebouw aan de Loerikseweg 9 wordt in 1982 gesloopt. Het gebouw uit 1957 wordt in 2023 afgebroken. Archeologen vinden dan menselijke resten onder de school. De grond blijkt in 1957 afkomstig te zijn van de Brink, waar naast het kerkhof een bult in de weg werd geëgaliseerd.¹⁰

Groeitaak Houten

Met de twee bouwtaken die Houten krijgt te verwerken, stijgt ook de behoefte aan scholen. Diverse wijken krijgen openbare, christelijke en katholieke scholen. Daarnaast zijn er scholen met een ander onderwijstype of onderwijsconcept. De Bengelbongerd is de eerste katholieke school in de ‘nieuwbouw’. In januari 1998 opent er een noodschool in Loerik langs de Binnentuin.

Voor het voortgezet onderwijs moet al tientallen jaren worden uitgeweken naar Utrecht, Nieuwegein of Culemborg. Sommige christelijke leerlingen gaan met de bus naar het Van Lodenstein college in Amersfoort. Vanaf 1988 is voortgezet onderwijs mogelijk in het Wellantcollege en in 1989 verschijnt college de Heemlanden. Vanaf 2009 is het Houtens geopend in De Kruisboog.

Onderwijs ’t Goy

In 1903 opent aan de Beusichemseweg een openbare school. In 1927 wordt dit een katholieke school en krijgt het de naam St. Henricus. In datzelfde jaar opent een openbare school aan de Wickenburghseweg. Deze school blijft tot 1983 functioneren.

Voortgezet onderwijs ’t Goy

In ’t Goy waren ook twee scholen voor voortgezet onderwijs. In 1940 opent de Van Tets-fruitteeltschool aan de Wickenburghseweg 32. Het is de eerste school voor voortgezet onderwijs in de huidige gemeente Houten. Op 23 september 1946 wordt de RK Lagere Landbouwschool geopend. De eerste vier jaar zit deze school in de pastorie van Werkhoven. Op 1 september 1950 start de school aan de Beusichemseweg (De Ploeg). De financiering komt er door een obligatielening onder Goyse boeren. De school sluit in 1974, wanneer er nog maar 20 leerlingen op school zitten.

Onderwijs Schalkwijk

Zie voor het onderwijs in Schalkwijk de website www.oudschalkwijk.nl.

Onderwijs Tull en ’t Waal

Zie voor het onderwijs in Tull en ’t Waal de website www.oudtullentwaal.nl.

Noten

RAZU –toegang 61- inv 21, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1500-1599 – M. Kemp ↩︎
RAZU – toegang 61- inv 21, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1500-1599 – M. Kemp ↩︎
St.-Jozefschool wordt afgebroken, Trefpunt 21 maart 1982 ↩︎
Historie katholiek onderwijs in Houten (2), Leen de Keijzer, parochieblad RK Kerk (1981) ↩︎
St.-Jozefschool wordt afgebroken, Trefpunt 21 maart 1982 ↩︎
Historie katholiek onderwijs in Houten (4), Leen de Keijzer, parochieblad RK Kerk (1981) ↩︎
Aantekeningen Leen de Keijzer ↩︎
St.-Jozefschool wordt afgebroken, Trefpunt 21 maart 1982 ↩︎
St.-Jozefschool wordt afgebroken, Trefpunt 21 maart 1982 ↩︎
Menselijk resten aangetroffen bij sloop Van Harteschool Houten, Het Kromme Rijngebied 57-3 (2023), Lies Maliepaard ↩︎

^{Deze pagina is gewijzigd op 9 juni 2025}