Kasteel Ten Goye

Kasteel Ten Goye lag in het huidige Goysedorp en was een van de eerste en invloedrijkste kastelen van de late middeleeuwen in de regio. Het kasteel is waarschijnlijk in het begin van de tiende eeuw opgericht door Graaf Waldger¹ op een kunstmatige heuvel en bestond uit hout.

Vanuit Kasteel Ten Goye werd het gouw Opgooi bestuurd, dat ontstond in het machtsvacuüm na de val van Dorestad. Graaf Waldger woonde zelf in Avezaath² en heeft het kasteel gezien als een steunpunt tussen Tiel en Utrecht in.

Kasteel Ten Goye van steen

Waldger was een rijk man met veel goederen. Zijn broer Dirk wordt stamvader van het Hollandse gravenhuis. Van Waldger weten we dat hij rond het jaar 935 een stenen burcht in Tiel liet bouwen.³ In deze periode werden meer stenen burchten gebouwd als antwoord op de aanwezigheid van Noormannen.⁴

De eerste kans dat kasteel Ten Goye van (tuf)steen werd gebouwd is dus rond 935 geweest, maar waarschijnlijk is dit later gebeurd. Vermoedelijk aan het eind van de 11e eeuw, want dan vernemen we dat Rodbertus Wilhelmus van Goye van Goor (met soldaten) er is. Het houten kasteel is dan ook vermoedelijk ergens tussen het jaar 935 en 1090 versteend, hetgeen bijzonder vroeg is voor de regio.⁵ Ten Goye was allodiaal. Dat betekent dat het niet veel later is gesticht dan 935, omdat de bisschop steeds meer invloed kreeg en dan zeker rechten zou claimen.

Ten Goye als ridderhuis

In 1259 wordt Kasteel ten Goye voor het eerst genoemd in de regesten.⁶ De macht van de Heer van Ten Goye is dan al afnemende. Hij is namelijk al enkele eeuwen actief in de graafschappen Opgooi, Utrecht en Lek en IJssel. Gedurende die eeuwen moet er een verdedigbaar onderkomen zijn geweest voor hem en zijn soldaten, waarover niets is vermeld. Naast dat de bronnen schaars zijn uit die tijd, is het ook een allodiaal goed waardoor eigendommen zonder papierwerk werden doorgegeven binnen de familie.

Het kasteel Ten Goye groeit in de 13e eeuw uit naar een indrukwekkend stenen gebouw. Torens, woonvleugels, een kapel, een versterkte voorburcht en een dubbele wal met driedubbele omgrachting waren aanwezig. Ook moet er een boerderij bij het kasteel hebben gestaan.

De voorburcht was aan de noordzijde, het hoofdgebouw aan de zuidzijde van het terrein. Het kasteel besloeg een oppervlak van 140 bij 90 meter.^{7 8}

Bij afgravingen op het zuidelijke deel zijn in de jaren 70 fundamenten zichtbaar geworden. Ook is ten noordoosten van het kasteelterrein een steenoven gevonden. In 2018 en 2022 is onderzoek gedaan met een grondradar. De grond is bezaaid met steen, waardoor de signalen lastig zijn te interpreteren. Er wordt nu vanuit gegaan dat er een vierkante toren stond en drie ronde torens. Ronde torens zijn na 1350 in gebruik geraakt.

Oorlogshandelingen rond het kasteel

1317

In 1315 was Ghisebrecht Utengoye tweede burggraaf van Utrecht. Toen bisschop Gwijde van Avesnes buiten het Sticht was, ondernam Ghisebrecht rooftochten door Het Sticht. Mogelijke aanleiding is de grote hongersnood die deze jaren heerste in delen van Europa. De bisschop kon de rooftochten niet zo waarderen en nadat deze was teruggekeerd onthoofde hij Ghisebrecht Utengoye.

De zoon van Ghisebrecht bleef achter en werd opgevangen door zogenaamde voogden. Dit waren Jan van Kuilenborg en Nicolaas Kats. Maar de voogden waren meer uit op hun eigen gewin, dan op het belang van het kind. Bovendien versterkten ze het kasteel verder. De bisschop besloot tot ingrijpen.⁹ Met de zwaarste wapens van die tijd werd het kasteel overwonnen. Lang profiteerde de bisschop er niet van. ’s Nachts na de overwinning op 28 mei 1317 sterft hij. De voogden klommen direct na het nieuws met ladders tegen de muren omhoog en namen het kasteel in. Het kasteel wordt gerepareerd en de zoon bewoont daarna het kasteel.

Stadsrechten Aemstelledamme
Vlak na 1300 kreeg Aemstelledamme stadrechten. Gwijde van Avesnes verleende deze. Het is onduidelijk of hij dit deed in de rol van Heer van Amstelland rond 1300 of als bisschop van Het Sticht in 1306. Het is ook mogelijk dat het hier een bevestiging betrof van al eerder door Gijsbrecht IV van Amstel aan Amsterdam gegeven rechtsregels. Het geven van stadsrechten aan een klein dorp Aemstelledamme was vooral een politieke kwestie waarbij duidelijk moest worden wie er de baas was: Het Sticht of Holland. De man die stadsrechten aan onze latere hoofdstad gaf, overleed dus in ’t Goy.

In 1332 wordt het huis opgedragen aan de graaf van Holland, hetgeen in 1333 wordt bevestigd. Rond 1340 sterft hij en komt het kasteel terecht bij zijn zus. Die is getrouwd met de heer van Vianen.

1353 – 1355

In 1353 raakte het kasteel opnieuw bij een oorlogshandeling betrokken. De heer van Vianen voerde samen met de Graaf van Holland en de heer van Culemborg strijd tegen bisschop Jan van Arkel van Het Sticht. Omdat kasteel Ten Goye was opengesteld voor Holland, werd het doelwit van de bisschop.

De bisschop belegert het kasteel, totdat er op 22 oktober 1355 vrede wordt gesloten. Afgesproken wordt dat aan het kasteel slechts het hoognodige mag worden gerepareerd. Het was niet de bedoeling dat Kasteel ten Goye weer een machtig bolwerk zou worden.

Op 31 januari 1357 blijkt de bisschop en de stad Utrecht, alsmede de graaf van Holland 4000 pond te hebben betaald, waarmee het kasteel kan worden herbouwd. Amateurarcheologen hebben in de jaren zeventig ten noorden van het kasteel een steenoven ontdekt, die is gebruikt om het kasteel te herbouwen. Deze steenhoven heeft daar gestaan van 1357 tot rond 1390.¹⁰

1380

In het jaar 1380 was er strijd over wie nu precies de bisschop was van Utrecht. Deze strijd werd uitgevochten bij kasteel Ten Goye, waar Floris van Wevelinkhoven het kasteel belegerde en de broer van de kasteelheer dwong zijn tegenbisschopszetel op te geven. Het kasteel liep weinig schade op.

In 1389 krijgt Zweder van Vianen het kasteel in achterleen van Ghisebrecht, heer van Vianen.¹¹

In de 15e eeuw is het kasteel in gebruik voor bewoning. Op 2 augustus 1428 beleende gravin Jacoba van Beieren, Jan van Vianen met het kasteel. Een late vermelding is van 9 april 1493 toen het kapittel van Sint Marie een boerderij beleende die westelijk grensde aan ‘den heerwech bij den Huse van den Goey‘. Dit is ook de laatste keer dat het kasteel wordt vermeld.¹²

Sloop van het kasteel

Het kasteel vervalt na 1500 tot een ruïne. Materialen van het kasteel worden gebruikt voor de bouw van stenen huizen in ’t Goy en omgeving. In een woning aan het Groenedijkje zijn diverse stenen te zien (in een schouw) die meerdere malen zijn hergebruikt.

De tijdlijn van het verval is enigszins te achterhalen aan de hand van regesten van ’t Goy en Houten¹³ over de korenmolen op het terrein van het kasteel en het huis De Berch dat ten oosten van Ten Goye direct aan de gracht staat. In 1507 en 1539 wordt De Berch genoemd liggend aan de gracht van het huis Ten Goye.

Na 1540 lijkt het kasteel iets uit het verleden.¹⁴ In 1556 spreekt men over “een hofstede aen de oude Goy-ergraft omtrent de moelen“. Dit gaat over een huis en een molen bij de gracht van het oude kasteel. In 1581 wordt tijdens een rechtszaak gezegd dat Henrick Cornelisz de fundamenten van het kasteel heeft uitgegraven en verkocht.¹⁵ De laatste keer dat wordt gesproken over ‘de gracht van de oude hofstede van ’t Goy‘ is in 1600.¹⁶

Ontstaan kasteeldorp

Naast Kasteel Ten Goye ontstaat het dorp Oostrum met de Oostrummer Hofstede. Dit dorp staat tegenwoordig bekend als het Goysedorp en vermoedelijk zorgden de inwoners samen met die van Westrum voor voedsel voor de manschappen in en bij het kasteel. Ook was er een kapel. Eerst in het kasteel, later buiten het kasteel.

Huidig kasteelterrein

Op het kasteelterrein stond jarenlang een boomgaard. In de winter van 2017/2018 is deze gekapt. Sporen van de tweede gracht en omwalling zijn in de jaren 70 geëgaliseerd.

Het terrein is tegenwoordig omgebouwd tot een natuurgebied en is zomers opengesteld voor het publiek. Het wordt beheerd door Fundatie Ten Goye. Het kasteel is virtueel op het terrein te zien door het downloaden van een app. Op de plek van de hoofdburcht zijn wallen gemaakt, waar door middel van beplanting het kasteel is uitgebeeld. In het midden van het kasteel wappert sinds mei 2025 een vlag met het wapen van Ten Goye. Een miniatuur van LEGO is gemaakt door Wim Erwich en te zien op het terrein.

Er zijn geen tekeningen van het kasteel. De enige tekening uit de 17e eeuw is een fantasietekening. De tekeningen van Peter Koch uit de 21e eeuw wordt doorgaans gebruikt om een beeld te krijgen van het kasteel.

Het logo van de gemeente Houten is mede afgeleid van het wapen van de heren van Goye. In onderstaand video legt Louis Zijderveld dit uit.

---

Noten

1. Schalkwijk, de geschiedenis van een Stichts dorp – P.M. Heimink Liesert. (1979) ↩︎
2. De Tielse kroniek, boek 6, hoofdstuk 75 ↩︎
3. Noormannen in het rivierenland – Luit van der Tuuk (2009) ↩︎
4. In kringen van Kanunniken. Munsters en kapittels in het bisdom Utrecht, pagina 161 – K. van Vliet (2002) ↩︎
5. In het jaar 1122 raken soldaten van Ten Goye slaags met soldaten van het de keizer. Dit betekent dat het huis van Ten Goye al voldoende groot moet zijn geweest om deze soldaten te kunnen huisvesten. ↩︎
6. RAZU – toegang 61- inv 20, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1200-1499 – M. Kemp ↩︎
7. Hazenberg AMZ Publicaties 2013-10 ↩︎
8. Plangebied Bypass Marckenburgerweteringte Schalkwijk 2019 – RAAP4093 ↩︎
9. Geschiedenis der zeventien Nederlanden, Volume 2, Nummer 2 – P.H. Witkamp (1882) ↩︎
10. Tussen Rijn en Lek 1972 1 – Keijzer/Heimink Liesert ↩︎
11. RAZU – toegang 61- inv 20, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1200-1499 – M. Kemp ↩︎
12. ’t Goy door de eeuwen heen, p45 – Heijmink Liesert/De Keijzer (1966) ↩︎
13. RAZU – toegang 61- inv 21, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1500-1599 – M. Kemp ↩︎
14. ’t Goy door de eeuwen heen, p45 – Heijmink Liesert/De Keijzer (1966) ↩︎
15. Het Kromme-Rijngebied 2013-3 – A. van Burik ↩︎
16. RAZU – toegang 61- inv 22, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1600-1751 – M. Kemp  ↩︎

Deze pagina is gewijzigd op 13 oktober 2025