Herberg Houten en ’t Goy

Een herberg was een locatie waar een reiziger kon rusten, eten, drinken en overnachten. Vooral vanaf 1550 zijn diverse herbergen in de huidige gemeente Houten bekend.

Een herberg was doorgaans een boerderij, waar het voorhuis was veranderd in een drinkgelag. In het dorp Houten waren grotere herbergen, waar ook werd geslapen. Herbergen waren niet altijd groot. Soms hadden ze maar twee of drie kamers. Van de herbergen/tapperijen die bekend zijn in het gerecht Houten en ’t Goy en de latere gemeente een onvolledig overzicht.

Op diverse locaties waren tapperijen. Hier kwamen lokale bewoners samen of vergaderde soms het gerechtsbestuur. Slapen was op deze locatie niet mogelijk.

Houten lag op de route van Utrecht naar Culemborg/DenBosch. Bovendien was hier vanuit Utrecht gezien de afslag naar Beusichem/Tiel. Houten was dan ook een pleisterplaats waar meerdere herbergen ontstonden.

De Moriaen

Deze herberg stond aan de Brink. Deze duikt in 1561 op bij een openbare verkoping, waarbij Aeltgen Huyberts wordt genoemd als waardin.¹ Net als in 1561 wordt ook in 1570 gesproken over herberg Moriaenshooft.² De locatie van de Moriaen is op Plein 3, het woonhuis van garage De Vico.³

De Prins/Swaen

Herberg De Prins stond langs de huidige Burgemeester Wallerweg op nummer 9 en wordt in 1704 genoemd. In 1769 verandert de naam in De Swaen. De naamsverandering heeft mogelijk te maken met de komst van dames van lichte zeden.⁴ In de huidige tijd is er op deze locatie een Chinees afhaalrestaurant gevestigd.

In 1795 wordt het gerechtsbestuur van Houten afgezet. Een Comité Revolutionair verplaatst de vergaderingen van De Roskam naar De Zwaan. Herberg De Zwaan had aan zijn gevel al in 1852 lantaarns hangen (één van de weinige plekken) die door de lantaarnopstekers werd ontstoken.⁵

Eerdere Herberg de Swaen
Op de huidige Burgemeester Waller 3 wordt in 1730 een huis verkocht die de naam De Swaen heet. Kennelijk zaten in die jaren hier de dames van lichte zeden. In 1751 is er geen sprake meer van een herberg op deze locatie.

Herberg Kromhout
In 1823 wordt op deze locatie een nieuwe herberg genoemd. Wanneer deze is gestaakt, is onbekend.⁶ De Burgemeester Wallerweg heette voor 1925 de Zwaansteeg (Zwaansweg).⁷

De Engel

In 1589 wordt gesproken over De Engel. Het voorhuis van een boerderij was een herberg. De Engel wordt genoemd in een officiële actie, waarbij een getuige bericht over mannen die de Houtensewetering gaan plunderen. De Engel stond op de plek waar tegenwoordig de Albert Heijn is te vinden. In 1617 wordt de vrouw van Gerrit Jansz van Schayck als waard genoemd, Anthonis Jansz van Oosterlaeck als herbergier en Cornelis Damen eveneens.⁸ De laatste vermelding van De Engel is uit in 1661.⁹

Rond 1802 wordt een nieuwe herberg gebouwd. Deze heet ook De Engel. Deze gelegenheid is te vinden aan de Burgemeester Wallerweg en nog steeds actief. Lees hier meer over De Engel.

Blauwendraet

In 1630 wordt Herberg Blauwendraet genoemd bij een strafzaak, waarbij iemand om het leven komt. Deze herberg stond ergens aan de Brink. Herbergier is Gerrit Gerritsz van Osch en zijn vrouw Jannichgen Aerts is waardin. In 1650 wordt Blauwendraet voor het laatst genoemd.

De Roskam

De eerste vermelding is uit 1629 als Cornelis Damen wordt genoemd als waard van De Roskam. In 1630 is Gerard van Blacnkendael is eigenaar.¹⁰ In 1735 koopt Alexander Hendrik van der Capellen de herberg. De vergaderingen van het gerecht vinden hier dan ook plaats. Alleen tijdens de Franse Tijd wordt dit verplaatst naar De Prins/Zwaan. In 1801 wordt de herberg geveild. Cornelis Kelfens wordt de nieuwe eigenaar. Ook in de 19e eeuw vinden in de Roskam de bijeenkomsten van de gemeenteraad plaats. Lees hier meer over De Roskam.

Dorpzicht

In het gebouw waar nu café De Zwijger zit, zat vanaf 1906 een café Dorpzicht. Dit café blijft tot 1953 als horeca in gebruik. Sinds 2002 is er weer een café in gevestigd.

Andere herbergen:

De Laatste Stuyver

Deze herberg lag langs de weg van Houten naar Beusichem. Reizigers waren doorgaans onderweg tussen de steden Utrecht en Tiel. De Laatste Stuyver was een grotere herberg met een doorrijschuur. Hier konden paard en wagen worden geplaatst. Deze doorrijschuur is als enige in Houten bewaard gebleven en tegenwoordig nog zichtbaar. De herberg wordt in 1662 genoemd en wordt in 1867 nog vermeld met eigenaar Niekerk.

Tapperij ’t Rechthuis / De Berg

Deze voormalige boerderij dateert uit de 17e eeuw en een voorganger gaat terug tot in de middeleeuwen. Een kamer deed dienst als gelagkamer waar de schepenen vergaderden. Hierdoor ontstond er een café-achtige functie. Deze situatie heeft tot in de eerste helft van de 19e eeuw voortgeduurd.

Deze locatie wordt ook genoemd in 1585 als herberg van Cornelis Gijsbertss. We kennen deze tapperij vanwege een vechtpartij, waarna een van de betrokkenen komt te overlijden. Vermoedelijk was de herberg van Gijsbertss dezelfde als Het Rechthuis.

Meer herbergen

• Herberg van Jan van Beesd in Schonauwen (1356)
• De Ram (1540)¹¹
• Gijsbert Willemsz Striel of Stael is castelein in Wulven (1625)¹²
• Jan Jansz van Wijck is herbergier in Schonauwen in 1689¹³
• Herberg Toelast op de Brink in Houten (1744-1756)
• Herberg Het Melkmeisje naast kasteel Schonauwen (<1767 – >1780)
• Herberg Gerrit van Echteld in Schonauwen (1808) [Mogelijk zelfde als de vorige]
• Herberg van Lammer Lagerweij (1808)
• Herberg van Jan Koot in ’t Goy (1808)
• Herberg in boerderij De Fox
• Herberg in boerderij ’t Hemeltje
• Tapperij De Rode Leeuw in Heemstede (1789)
• Herberg de Start in Wulven (1800)
• Café Uijttewaal (1925) – ’t Goy
• Herberg van Van Wijngaarden (rond 1930) – Bij tolhuis ’t Goy /Zuwedijk.

Noten

1. RAZU –toegang 61- inv 21, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1500-1599 – M. Kemp  ↩︎
2. Tussen Rijn en Lek 1978-2 – Houten in de 16e eeuw; een kleine kroniek ‘Scandaleuse’ – M. Kemp ↩︎
3. Het Kromme Rijngebied 2022-2 – Houtense Herbergen – R. van den Heikant ↩︎
4. Het Kromme Rijngebied 2022-2 – Houtense Herbergen – R. van den Heikant ↩︎
5. Houtense Hodoniemen – S. van Scherpenzeel ↩︎
6. Het Kromme Rijngebied 2022-2 – Houtense Herbergen – R. van den Heikant  ↩︎
7. Houtense Hodoniemen – S. van Scherpenzeel ↩︎
8. RAZU – toegang 61- inv 22, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1600-1751 – M. Kemp  ↩︎
9. Het Kromme Rijngebied 2022-2 – Houtense Herbergen – R. van den Heikant ↩︎
10. Tussen Rijn en Lek 1987-2 – De lieve vrouwe broederschap van Houten – L. de Keizer/R. Butterman ↩︎
11. RAZU –toegang 61- inv 21, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1500-1599 – M. Kemp  ↩︎
12. RAZU – toegang 61- inv 22, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1600-1751 – M. Kemp  ↩︎
13. RAZU – toegang 61- inv 22, Regesten betreffende ’t Goy en Houten, 1600-1751 – M. Kemp ↩︎