Limes

Vanaf de regeerperiode van keizer Caligula (37-41 na Chr.) roepen de Romeinen de Rijn uit tot de noordgrens van hun rijk. Ten noorden van de grens lag Germanië (Barbaricum), ten zuiden lag Germania Inferior. Achter de grens op de linkeroever van de Romeinse Rijn bouwden ze wachttorens, verdedigingswerken en militaire wegen. De Limes liep van de Zwarte Zee via de Donau en de Rijn tot aan de Noordzee bij Katwijk.

De militaire grensweg, ook wel Limesweg geheten, liep vermoedelijk op enige afstand ten zuidwesten van de huidige Kromme Rijn.

Uit onderzoek in Woerden blijkt de Limesweg al in het jaar 43 te zijn aangelegd. Tot het jaar 80/85 was de Limesweg van zand en hout. Na dit jaar maakten ze hem steviger. Er werd een bedding van klei en puin gestort en daarboven grind. De bedding was vier tot 7 meter breed en lag tussen twee palen in. Naast de Limesweg werden aarden hellingen en greppels aangebracht. Deze constructie werd vooral gebruikt in moerasachtige gebieden. Houten bruggen werden geplaatst bij veenriviertjes die in de Rijn uitkwamen.

In onze regio liep de weg over een stroomrug en is de weg eenvoudiger geweest.¹ Uit onderzoek in Leidsche Rijn blijkt dat de wachttoren daar rond het jaar 61 is verschenen.

Archeologen hebben de Limesweg tot 2008 in Nederland maar liefst 71 keer aangetoond. Vooral ten westen van Utrecht. Sporen van reparaties zijn ontdekt en de reparatiejaren zijn vastgesteld op de jaren 100, 125, 168 en 225. Er wordt vermoed dat na de winter van 124/125 de Limesweg in natte gebieden is veranderd in een dijkweg.² De reparatie van 125 lijkt een soort ‘deltaplan’ te zijn, uitgevoerd op last van keizer Hadrianus, die enkele jaren daarvoor tijdens een inspectiereis dit gebied had bezocht.³

Na het jaar 225 zijn er geen archeologische aanwijzingen meer van het gebruik van deze weg.⁴ Vernatting van West-Nederland speelt sinds 250 een belangrijke rol en de Romeinen hebben de strijd tegen het water in het westen van Nederland moeten opgeven.

Romeinse weg in Houten

Aan de noordzijde van Oud Wulven in Houten, vlakbij de Marsdijk, is in december 2006 tijdens archeologisch onderzoek een verharde grindweg ontdekt. Uit nader onderzoek kwam naar voren dat de weg moest worden gedateerd in de Vroege Middeleeuwen (700 na Chr). Toch vermoeden archeologen die bij de opgraving aanwezig waren, dat hier de Limesweg is waargenomen.

Bij dezelfde opgraving werd op 120 meter afstand een zanderig pad gevonden van 15 meter breed. Dit pad was een oost-westroute uit de begintijd van de Romeinse periode. De mogelijkheid bestaat dat dit pad een voorloper van de Limesweg was.

Kromme Rijngebied

De Limesweg is enkele malen waargenomen in de Kromme Rijnstreek. Bekend is dat dit rond fort bij Vechten het geval is, maar ook langs de Mereveldseweg (2010) en ook bij de Achterdijk (2013). Bij de Achterdijk is gezien dat tussen de greppels 25 meter afstand zat. De betreffende weg was een drukke weg. Op brede wegen hield het verkeer in de Romeinse tijd links.

Aanvallen op de noordgrens

Tussen het jaar 170 en 180 zijn er aanvallen van de Germaanse stammen. Pas vanaf het jaar 250 lukt het steeds vaker voor deze stammen om het Romeinse Rijk binnen te dringen. De Limesweg blijkt niet meer te worden onderhouden.⁵ Rond 300 keren de Romeinen terug en proberen ze de noordgrens te herstellen. Dit keer krijgen ze veel hulp van de Franken. 100 jaar later trekken de laatste Romeinen zich terug.

Tijdlijn

Noten

1. Archeobrief: Romeinse wegen in Nederland – P. van der Heijden. (maart 2011) ↩︎
2. Houten, vindplaats VleuGel 14 AAC47 – M. van der Heiden, C.W Koot (2009) ↩︎
3. Utrecht.nl, Archeologen ontdekken: enorme overstroming in Romeins Utrecht (2025) ↩︎
4. Archeobrief: Romeinse wegen in Nederland – P. van der Heijden. (maart 2011) ↩︎
5. Archeobrief: Romeinse wegen in Nederland – P. van der Heijden. (maart 2011) ↩︎