Tussen 1864 en 1868 is dwars door de gemeenten Houten en Schalkwijk Staatsspoor H aangelegd. Deze spoorlijn loopt ten oosten van de kern Houten en dwars door de kern Schalkwijk. Beide dorpen krijgen een station. Grootste uitdaging bij de aanleg van Staatsspoor H is de bouw van de Lekbrug tussen de gemeenten Tull en ’t Waal en Culemborg.
Voor de aanleg van de spoorlijn wordt grond onteigend. Hiervoor wordt op 20 juni 1862 een wet ondertekend door minister Torbecke en Koning Willem III.
Op 1 november 1868 wordt de spoorlijn geopend. De spoorlijn verbindt dan Utrecht met Waardenburg. Vanaf 1870 ook met ’s Hertogenbosch. Drie grote rivieren worden gepasseerd. De spoorbrug bij Culemborg is lange tijd de grootste in Europa. Dankzij deze spoorlijn wordt het spoorwegennet in het noorden van Nederland verbonden met het zuiden van Nederland.
Met de stroomtrein worden personen en goederen vervoerd. Exploitatie is in handen van de Staatsspoorwegen.
Stations
Houten en Schalkwijk krijgen een eenvoudig station. Hier werken diverse mensen zoals een stationschef, telegrafist, beambten en arbeiders. Het station in Houten is in 1867 gereed. Het station in Schalkwijk heeft last van een verzakkende bodem en loopt vertraging op. Dit station is in 1868 gereed.
Meerdere sporen
De spoorlijn is in eerste instantie een enkelspoor. Bij de stations is een inhaalspoor, waardoor tegemoetkomende treinen elkaar kunnen passeren. Rond 1885 is het enkelspoor verdubbeld. Bij de stations Houten, Schalkwijk en vanaf 1909 bij de coöperatieve landbouw vereniging zijn opstelsporen, waar goederentreinen konden worden geladen. Overzicht sporen.
Overwegen
De komst van de spoorlijn betekent ook de komst van overwegen. In Schalkwijk een stuk of vijf (Achterdijk, Slotlaan, Jhr. Ramweg, Wickenburghselaan, Uitweg), in Houten eveneens vijf (Poeldijk, Leedijk, Loerikseweg, Vlierweg, Marschdijk) en verschillende particuliere overwegen, omdat de spoorlijn bij boeren door hun land loopt. Sommige overwegen krijgen afsluitbomen en wachterswoningen.
De spoorbomen worden met de hand bediend door de spoorwachter of zijn vrouw. Vanaf 1925 wordt de bewaking van de overwegen verminderd en verdwijnen een deel van de wachtershuisjes en wachterswoningen.
Lees meer over de overwegen
Ongelukken
Al in 1871 komt in Schalkwijk een spoorongeluk voor, waarbij één dode valt. Het is het vijfde ernstige spoorwegongeval in Nederland ooit. In 1917 ontspoort enkele honderden meters noordelijker de Koninklijke trein.
Daarnaast zijn er behoorlijk wat incidenten op overwegen en met het rijdend materieel. Vooral in de jaren 30 piekt het aantal dodelijke ongelukken. Een overzicht van alle incidenten met dodelijk afloop is te vinden op een speciale pagina.
Sluiting stations
In de jaren dertig vindt sluiting plaats van beide stations. Alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog worden ze tijdelijk geopend. De stations van Houten en Schalkwijk blijven in gebruik als goederenstation, voornamelijk voor de aanvoer van kolen.
De sluiting is nodig omdat de spoorwegen er slecht voorstaan. Er is concurrentie van de bus en de scheepvaart. De spoorwegen komen met snellere treinen en openen het Middennet. Deze ruggengraat van het spoornetwerk loopt door Houten en daar is weinig ruimte voor kleine stations.
Vanaf 1934 rijden er dieseltreinen door Houten en vanaf 1938 elektrische treinen.
Nu nog te zien in het museum voor oude ambachten in Terschuur
Tweede wereldoorlog
Tijdens de tweede wereldoorlog is de spoorlijn in gebruik. Volgens ooggetuige H. Baas wordt er in 1940 ook soms gestopt op de stations van Houten en Schalkwijk. In 1944 is de spoorlijn regelmatig doelwit van geallieerde bombardementen. Ook de Lekbrug wordt meermalen beschoten en uiteindelijk is er in 1945 geen treinverkeer meer mogelijk. Met de bevrijding is de bovenleiding tussen Utrecht en ’s Hertogenbosch verdwenen.
Spoorbruggen
In 1952 wordt de spoorbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal in gebruik genomen. Hiervoor is de spoorlijn naar het westen verlegd. In mei en juni 1974 wordt deze spoorbrug vervangen door een grotere brug, omdat het Amsterdam-Rijnkanaal opnieuw wordt verbreed. In 1982 wordt de Lekbrug vernieuwd.
Groei Houten
In de jaren tachtig volgt een ommekeer. Door de groei van Houten is er behoefte aan vervoer per trein. In het nieuwe centrum van Houten wordt in 1982 een station geopend. 19 jaar later krijgt Houten-Zuid eveneens een tijdelijk NS-station.
Vanwege de spoorverdubbeling tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en Utrecht wordt in 2010 station Houten-Centrum vervangen en krijgt Houten-Zuid een nieuw station. Spoorovergangen worden zoveel mogelijk gesloten of voorzien van een tunnel. De spoorlijn wordt steeds veiliger.
Het stationsgebouw uit 1868 wordt in 2007 verplaatst, zodat spoorverdubbeling van 2 naar 4 sporen doorgang kan vinden.