Tussen 1864 en 1868 is dwars door de gemeenten Houten en Schalkwijk Staatsspoor H aangelegd. Deze spoorlijn liep ten oosten van de kern Houten en dwars door de kern Schalkwijk. Beide dorpen kregen een station. Met de stroomtrein werden personen en goederen vervoerd. Exploitatie was in handen van de Staatsspoorwegen.
Voor de aanleg van de spoorlijn werd grond onteigend. Hiervoor werd op 20 juni 1862 een wet ondertekend door minister Torbecke en Koning Willem III. Op 1 november 1868 werd de spoorlijn geopend. De spoorlijn verbond Utrecht met Den Bosch en doorkruiste de grote rivieren. De spoorbrug bij Culemborg was lange tijd de grootste in Europa. Dankzij deze spoorlijn werd het spoorwegennet in het noorden van Nederland verbonden met het zuiden van Nederland.
Meerdere sporen
De spoorlijn was in eerste instantie een enkelspoor. Bij de stations was een inhaalspoor. Rond 1885 is het enkelspoor verdubbeld. Bij de stations Houten, Schalkwijk en de coöperatieve landbouw vereniging waren opstelsporen, waar goederentreinen konden worden geladen. Overzicht.
Overwegen
De komst van de spoorlijn betekende ook de komst van overwegen. In Schalkwijk een stuk of vijf (Achterdijk, Slotlaan, Jhr. Ramweg, Wickenburghselaan, Uitweg), in Houten eveneens vijf (Poeldijk, Leedijk, Loerikseweg, Vlierweg, Marschdijk) en verschillende particuliere overwegen, omdat de spoorlijn bij boeren door hun land liep. Sommige kregen afsluitbomen en wachterswoningen.
De spoorbomen werden met de hand bediend door de spoorwachter of zijn vrouw. Vanaf 1925 wordt de bewaking van de overwegen verminderd en verdwijnen een deel van de wachtershuisjes en wachterswoningen.
Lees meer over de overwegen
Ongelukken
Al in 1871 kwam in Schalkwijk een spoorongeluk voor, waarbij één dode viel. Het was het vijfde ernstige spoorwegongeval in Nederland ooit. In 1917 ontspoorde enkele honderden meters noordelijker de Koninklijke trein. Een overzicht van alle incidenten met dodelijk afloop is te vinden op een speciale pagina.
Sluiting stations
In de jaren dertig vindt sluiting plaats van beide stations. Alleen tijdens de Tweede Wereldoorlog worden ze tijdelijk geopend. De stations van Houten en Schalkwijk blijven in gebruik als goederenstation, voornamelijk voor de aanvoer van kolen. Vanaf 1934 rijden er dieseltreinen door Houten en vanaf 1938 elektrische treinen.
Tweede wereldoorlog
Tijdens de tweede wereldoorlog is de spoorlijn in gebruik. Volgens ooggetuige H. Baas wordt er in 1940 zelfs soms gestopt op de stations van Houten en Schalkwijk. In 1944 is de spoorlijn regelmatig doelwit van geallieerde bombardementen. Ook de Lekbrug wordt meermalen beschoten en uiteindelijk is er in 1945 geen treinverkeer meer mogelijk. Met de bevrijding is de bovenleiding tussen Utrecht en ‘s Hertogenbosch verdwenen.
Spoorbrug
In 1952 wordt de spoorbrug over het Amsterdam-Rijnkanaal in gebruik genomen. Hiervoor is de spoorlijn naar het westen verlegd. In 1976 wordt deze spoorbrug vervangen door een grotere brug, wegens opnieuw verbreding van het Amsterdam-Rijnkanaal.
In de jaren tachtig volgt een ommekeer. Het sluiten en afbreken van stations is niet langer meer aan de orde. In het nieuwe centrum van Houten wordt in 1982 een station gebouwd. 19 jaar later krijgt Houten-Zuid eveneens een tijdelijk NS-station.
Vanwege de spoorverdubbeling tussen het Amsterdam-Rijnkanaal en Utrecht wordt in 2010 station Houten-Centrum vervangen en krijgt Houten-Zuid een nieuw station. Het stationsgebouw uit 1868 wordt in 2007 verplaatst, zodat spoorverdubbeling van 2 naar 4 sporen doorgang kan vinden.